Chủ động thích ứng, biến thách thức thành cơ hội nâng tầm kinh tế Việt Nam

Chủ động trước các biến động kinh tế toàn cầu

Việc Chính phủ Hoa Kỳ chính thức áp mức thuế đối ứng 20% đối với hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam đã đặt nền kinh tế nước ta trước một thử thách lớn. Tuy nhiên, trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược toàn cầu ngày càng gia tăng, đây không chỉ là áp lực, mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định năng lực thích ứng, nâng cấp chuỗi giá trị quốc gia và chuyển đổi mô hình tăng trưởng bền vững.

Quyết định áp thuế 20% từ phía Hoa Kỳ, dù thấp hơn đáng kể so với mức đề xuất ban đầu (46%), đã gửi đi thông điệp rõ ràng: Việt Nam phải nhanh chóng thay đổi mô hình xuất khẩu. Đây là một bước ngoặt chiến lược buộc chúng ta từ bỏ lợi thế cạnh tranh dựa trên giá rẻ, tiến tới xây dựng nền kinh tế định hướng chất lượng, minh bạch và đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe trên toàn cầu.

Đây cũng là lời cảnh báo về sự gia tăng các rào cản phi thuế quan, đặc biệt trong lĩnh vực tiêu chuẩn kỹ thuật và xuất xứ hàng hóa. Tuy nhiên, từ khó khăn này, năng lực đàm phán linh hoạt, quyết liệt của Chính phủ Việt Nam đã được chứng minh khi mức thuế dự kiến được giảm mạnh. Kết quả này phản ánh bản lĩnh và sự chủ động chiến lược của quốc gia trước các biến động kinh tế toàn cầu.

Sản xuất sản phẩm dệt may tại Công ty cổ phần Tập đoàn Tiên Sơn Thanh Hóa. Ảnh: PHẠM HƯNG

Tái khẳng định vị thế thương mại trong trật tự mới

Hoa Kỳ hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Giữa bối cảnh bất định toàn cầu gia tăng - từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, chủ nghĩa bảo hộ gia tăng, đến các yêu cầu ESG (môi trường-xã hội-quản trị doanh nghiệp) - khả năng duy trì thị trường Mỹ có ý nghĩa sống còn. Điều đáng ghi nhận là kim ngạch thương mại hai chiều giữa hai nước trong 5 tháng đầu năm 2025 vẫn đạt 77,4 tỷ USD, tăng 36,5% so với cùng kỳ năm trước - một minh chứng rõ ràng cho sức sống nội tại của doanh nghiệp Việt Nam trong môi trường đầy biến động. Thành công của các phiên đàm phán không chỉ tháo gỡ trước mắt áp lực thuế quan, mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định vai trò đối tác thương mại có trách nhiệm, sẵn sàng cải cách để hòa nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Giải pháp ngắn hạn: Chủ động linh hoạt, ứng phó hiệu quả

Trong bối cảnh Mỹ áp dụng thuế đối ứng mới, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cần chủ động hành động với những giải pháp cụ thể, mang tính chiến lược nhằm hạn chế tối đa tác động tiêu cực và duy trì ổn định thị trường:

Trước hết, doanh nghiệp cần khẩn trương rà soát toàn bộ danh mục sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Mỹ, phân tích sâu sắc mức độ ảnh hưởng từ biểu thuế mới. Trên cơ sở đó, điều chỉnh kịp thời cơ cấu sản phẩm, đa dạng hóa danh mục, ưu tiên các mặt hàng có khả năng cạnh tranh cao, giá trị gia tăng lớn, ít bị ảnh hưởng bởi thuế quan.

Thứ hai, chủ động tái đàm phán hợp đồng với các đối tác nhập khẩu, thương lượng một cách thực chất để điều chỉnh giá thành, chia sẻ chi phí phát sinh từ thuế quan, tránh việc đứt gãy hoặc giảm mạnh đơn hàng. Đây là thời điểm các doanh nghiệp cần chứng minh năng lực linh hoạt và khả năng ứng biến nhanh trước những biến động chính sách trên thị trường quốc tế.

Thứ ba, đặc biệt coi trọng việc tăng cường kiểm soát chất lượng hàng hóa, minh bạch hóa nguồn gốc xuất xứ, đáp ứng nghiêm ngặt các quy định về xuất xứ hàng hóa (CO), truy xuất nguồn gốc rõ ràng. Đối với các ngành hàng có nguy cơ cao như dệt may, chế biến gỗ và nông sản, việc tuân thủ chặt chẽ quy định quốc tế là điều kiện tiên quyết để giữ vững lòng tin và vị thế trên thị trường Mỹ.

Cuối cùng, doanh nghiệp cần nhanh chóng tận dụng cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như EVFTA, CPTPP để mở rộng thị trường xuất khẩu sang châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc. Đây là những thị trường giàu tiềm năng, ổn định hơn về chính sách và ít biến động về thuế quan, có thể giúp doanh nghiệp Việt Nam giảm bớt áp lực phụ thuộc vào một thị trường duy nhất.

Sự chủ động và linh hoạt của cộng đồng doanh nghiệp trong thời điểm hiện tại không chỉ giúp vượt qua thách thức trước mắt mà còn củng cố năng lực cạnh tranh, tạo đà phát triển bền vững trong dài hạn.

Giải pháp dài hạn: Nâng cấp mô hình tăng trưởng

Về bản chất, thuế quan không chỉ là công cụ kinh tế, mà là áp lực chiến lược buộc các quốc gia phải nâng cấp năng lực cạnh tranh cốt lõi. Với Việt Nam, đây là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng chiến lược “gia công giá rẻ” đã đến giới hạn. Những bước chuyển cần thiết bao gồm: Đẩy mạnh đổi mới công nghệ và tự chủ nguyên vật liệu, nâng tỷ lệ nội địa hóa lên trên 50% trong các ngành trọng điểm; đầu tư vào chuỗi cung ứng xanh - sạch, đáp ứng các chuẩn mực ESG đang trở thành tiêu chuẩn toàn cầu bắt buộc; thúc đẩy chuyển đổi số trong sản xuất - xuất khẩu, từ truy xuất nguồn gốc, minh bạch dữ liệu đến kiểm soát rủi ro chuỗi cung ứng. Chỉ khi Việt Nam nâng tầm được chất lượng sản phẩm, thương hiệu quốc gia và chuẩn mực tuân thủ, mới có thể đứng vững trong sân chơi thương mại thế giới đang ngày càng nghiêng về các tiêu chuẩn phi thuế quan.

Bảo vệ người lao động - ưu tiên không thể đảo ngược

Trong giai đoạn điều chỉnh, các doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động như dệt may, da giày sẽ chịu áp lực cao. Tuy nhiên, thay vì cắt giảm việc làm, nhiều doanh nghiệp tiên phong đang chuyển sang mô hình “giữ người - giữ đơn hàng”: Tái cơ cấu sản xuất sang các đơn hàng có giá trị gia tăng cao thay vì đơn giản về khối lượng; đào tạo lại lao động, chuyển sang công đoạn có kỹ thuật cao hoặc chuyển ngành phụ trợ; tăng cường đối thoại với công đoàn, xây dựng quan hệ lao động hài hòa và ổn định sản xuất. Người lao động không chỉ là đối tượng cần được bảo vệ, mà chính là lực lượng tạo dựng nội lực phục hồi và tăng trưởng của nền kinh tế.

Trong lịch sử phát triển, Việt Nam từng vượt qua nhiều cú sốc toàn cầu - từ khủng hoảng tài chính châu Á, đại dịch Covid-19, đến chiến tranh thương mại giữa các nước lớn. Những thành công đó không chỉ đến từ chính sách linh hoạt, mà còn từ tinh thần chủ động, kiên cường và đoàn kết của toàn xã hội. Lần này cũng không ngoại lệ. Việc Mỹ áp thuế đối ứng có thể là một “chướng ngại vật”, nhưng đồng thời cũng là chất xúc tác để Việt Nam bước sang giai đoạn phát triển cao hơn: Từ nền kinh tế dựa vào lao động chi phí thấp sang nền kinh tế dựa vào giá trị sáng tạo, công nghệ và tiêu chuẩn toàn cầu.

Thời điểm hiện nay đòi hỏi Việt Nam phải biến sức ép thành động lực, biến “đòn đánh thuế” thành động cơ chuyển đổi mô hình. Đây không chỉ là bài toán kinh tế, mà còn là cơ hội chiến lược để xác lập vị thế mới trên bản đồ thương mại toàn cầu. Với sự lãnh đạo kiên cường, với bản lĩnh hội nhập của cộng đồng doanh nghiệp và sự đồng hành của người lao động, Việt Nam hoàn toàn có thể vượt qua thử thách này - không chỉ để tồn tại, mà để vươn lên mạnh mẽ hơn, bền vững hơn và tự chủ hơn trong tương lai.

PGS, TS NGÔ TRÍ LONG, Chuyên gia Kinh tế