Thi hành pháp luật về thương mại điện tử
Thứ nhất, tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật về TMĐT: Đây là yếu tố tiên quyết, quan trọng quyết định đến hiệu quả của hoạt động thi hành pháp luật về TMĐT. Lĩnh vực TMĐT mang tính đặc thù, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong quá trình giao dịch, kinh doanh, do đó đòi hỏi phải có các giải pháp về mặt kỹ thuật cũng như cơ sở pháp lý đầy đủ để bảo vệ quyền lợi của các bên tham gia. Theo đó, cần xây dựng chính sách, tạo môi trường thuận lợi trong lĩnh vực thương mại điện tử; xây dựng một hệ thống pháp luật đầy đủ, thống nhất và cụ thể để điều chỉnh các quan hệ TMĐT. Chính sách, đường lối định hướng nội dung pháp luật và nội dung pháp luật là cơ sở để các chủ thể có liên quan thi hành trên thực tế. Qua đó, các cơ quan có thẩm quyền có căn cứ để thực hiện chức năng quản lý, giám sát; các cá nhân, tổ chức không lúng túng khi tiếp cận với TMĐT, thực hiện các hành vi có liên quan đến TMĐT một cách đúng đắn, không làm ảnh hưởng đến lợi ích của cá nhân, tổ chức khác cũng như lợi ích chung của cộng đồng. Do vậy, để công tác thi hành pháp luật về TMĐT đạt được hiệu quả cao, cần phải có một hệ thống pháp luật về TMĐT đầy đủ, đồng bộ, thống nhất, có tính dự liệu, bao quát cao, phù hợp với điều kiện thực tế phát triển thương mại điện tử trong tình hình mới ở Việt Nam hiện nay.
Thứ hai, Quản lý nhà nước về TMĐT: Để TMĐT phát triển bền vững, cần có sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước. TMĐT có những đặc thù khác biệt so với thương mại truyền thống, do đó để bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể trong TMĐT cũng như bảo đảm trật tự trong nền kinh tế thì TMĐT cần được Nhà nước quản lý chặt chẽ. Nếu các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện tốt các chức năng, nhiệm vụ về quản lý TMĐT, đồng thời triển khai có hiệu quả các biện pháp tuyên truyền, phổ biến pháp luật về TMĐT đến các chủ thể trong TMĐT thì pháp luật về TMĐT sẽ thực sự phát huy được hiệu lực và nhanh chóng đi vào đời sống. Do đó, để hoạt động quản lý TMĐT đạt hiệu quả cao thì Nhà nước phải xây dựng hệ thống các cơ quan quản lý từ trung ương đến địa phương, đầu tư hạ tầng công nghệ, phát triển nguồn nhân lực, nâng cao nhận thức của xã hội về TMĐT và tạo lập môi trường pháp lý ổn định và bền vững.
Thứ ba, tư duy pháp luật của các chủ thể tham gia quan hệ TMĐT: Pháp luật về TMĐT có đi vào cuộc sống được hay không phụ thuộc phần nhiều vào nhận thức chấp hành pháp luật của các chủ thể tham gia quan hệ TMĐT. Việc tuân thủ pháp luật, thực hiện đúng quy định của pháp luật của các chủ thể gồm: Cá nhân, tổ chức là chủ sở hữu các website bán hàng, gian hàng trên sàn giao dịch điện tử hoặc kinh doanh trên các trang mạng xã hội, quảng cáo trên các phương tiện truyền thông nhằm mục đích thương mại, người mua hàng hóa, dịch vụ... sẽ bảo đảm không chỉ quyền lợi cho chính họ mà còn bảo đảm trật tự an toàn xã hội, tạo niềm tin cho các cá nhân, tổ chức tham gia TMĐT, thúc đẩy TMĐT phát triển theo chiều hướng tiến bộ và tích cực.
Kiến nghị áp dụng nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật về thương mại điện tử
Thứ nhất, hoàn thiện các quy định pháp luật về TMĐT, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho các cơ quan quản lý, các chủ thể tham gia quan hệ TMĐT áp dụng, thực thi trên thực tế.
Điểm mới của Nghị định số 85/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về TMĐT đã góp phần hạn chế phần nào những kẽ hở của pháp luật về TMĐT từ trước đến nay. Tuy nhiên, trong thời gian tới, cần tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về TMĐT, cụ thể như: Rà soát, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý liên quan đến kiểm tra, kiểm soát của lực lượng Quản lý thị trường đối với các hàng hóa thông qua hoạt động TMĐT; quản lý mạng xã hội có hoạt động TMĐT; các quy định về giao dịch điện tử, thanh toán điện tử, điều chỉnh, bổ sung quy định về chế tài xử lý vi phạm đối với một số hành vi vi phạm pháp luật về TMĐT trên mạng xã hội.
Thứ hai, Quản lý nhà nước về thương mại điện tử cho phù hợp với yêu cầu thực tiễn
Sự phát triển của TMĐT cùng với sự bùng nổ công nghệ làm phát sinh các đối tượng điều chỉnh mới, với những biểu hiện tồn tại đa dạng và liên tục thay đổi, đòi hỏi các cơ quan quản lý nhà nước cần phải có cách tiếp cận mới và phương pháp quản lý mới. Do quản lý TMĐT nhất thiết và cần thiết phải thực hiện trên nền tảng số nên các cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền phải ứng dụng công nghệ để thực hiện chức năng quản lý và luôn nắm rõ được sự thay đổi công nghệ trong suốt quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao.
Bên cạnh đó, cần xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ban, ngành trong việc xử lý, giải quyết các vấn đề liên quan đến TMĐT, đặc biệt là đối với việc kiểm tra, kiểm soát phát hiện sai phạm. Để thực hiện hiệu quả nội dung này, cần đẩy mạnh việc triển khai hoạt động TMĐT trên phạm vi toàn quốc.
Ngoài ra, cần thực hiện nghiêm túc, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực TMĐT để triệt tiêu tận gốc những vi phạm trong hoạt động TMĐT. Các cơ quan quản lý nhà nước liên quan phải nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật bảo vệ người tiêu dùng trong giao dịch điện tử; phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm những hành vi lợi dụng giao dịch điện tử để lừa đảo, xâm phạm quyền lợi của người tiêu dùng. Việc giám sát hoạt động TMĐT được tiến hành trực tuyến trên môi trường mạng bằng phương tiện điện tử, thiết bị số với các nội dung chính là: Giám sát việc chấp hành pháp luật về TMĐT của tổ chức, cá nhân trực tiếp tham gia hoặc có liên quan đến hoạt động TMĐT; Giám sát tình hình hoạt động TMĐT trên môi trường mạng; Giám sát hoạt động của website TMĐT; hoạt động của phần mềm, ứng dụng TMĐT cài đặt trên phương tiện điện tử, thiết bị số; Giám sát hoạt động kinh doanh phần mềm, ứng dụng, thông tin số, nội dung số,
Thứ ba, đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ của đội ngũ công chức trong tổ thương mại điện tử, và các cơ quan trong nhà nước.
TMĐT càng phát triển, hoạt động giao dịch thương mại càng dễ dàng thì càng đem lại thách thức lớn cho công tác quản lý. Do đó, cần chú trọng đến việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ trực tiếp quản lý hoạt động này. Việc đào tạo bồi dưỡng trước hết tập trung vào vấn đề nâng cao nhận thức, hiểu biết, có khả năng phân tích, đồng thời, đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn sâu về công nghệ thông tin cũng như các kiến thức pháp luật cần thiết về TMĐT. Quá trình đào tạo, bồi dưỡng phải được tiến hành thường xuyên để nhanh chóng bắt kịp với sự phát triển của công nghệ điện tử.
Thứ tư, nâng cao ý thức pháp luật của các chủ thể trong quan hệ TMĐT.
Những khó khăn, bất cập ảnh hưởng đến việc phát triển TMĐT bền vững, an toàn và hiệu quả ở nước ta thời gian qua là nhận thức và ý thức tuân thủ pháp luật của các chủ thể tham gia quan hệ TMĐT còn hạn chế. Bởi vậy, để khắc phục tình trạng trên, các cá nhân, doanh nghiệp kinh doanh TMĐT ngoài việc thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật, cần phải tập trung đầu tư nhiều hơn nữa cho việc phát triển hoạt động TMĐT, trong đó cần phải xây dựng được lòng tin đối với người tiêu dùng, thường xuyên đổi mới và nâng cao chất lượng dịch vụ cũng như sản phẩm để bảo đảm quyền lợi cho khách hàng; đặc biệt, cần cam kết bảo mật thông tin, tôn trọng sự riêng tư, giao hàng đúng nơi, đúng hạn, trả lời và giải quyết các khiếu nại của người tiêu dùng một cách kịp thời, thỏa đáng... Về phía người tiêu dùng, cần phải có những kiến thức nhất định để thực hiện các giao dịch điện tử an toàn, tránh bị kẻ gian lợi dụng lừa đảo mua bán hàng giả….Cùng với đó, phải tích cực có những phản hồi, đánh giá đúng đắn về các nhà cung cấp hàng hóa, dịch vụ qua mạng; xây dựng văn hóa bài trừ hàng giả, hàng kém chất lượng, không gián tiếp tiếp tay cho những chủ thể kinh doanh hàng giả, hàng kém chất lượng trên môi trường TMĐT.
Để nâng cao nhận thức và ý thức của các cá nhân tổ chức tham gia vào hoạt động TMĐT, cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về TMĐT một cách thường xuyên, liên tục, với nhiều hình thức đa dạng và dễ hiểu, phù hợp với từng đối tượng. Trong thời đại công nghệ phát triển, việc tuyên truyền, phổ biến pháp luật về TMĐT cũng nên gắn với những phương thức hiện đại hóa thông qua các ứng dụng công nghệ số như: Hình ảnh, video đăng tải trên các webside/ứng dụng; các chuyên mục tuyên truyền trên các phương tiện truyền thông đại chúng; gửi tin nhắn, thông báo qua phần mềm Zalo, Facebook... Mặt khác, pháp luật cần quy định cụ thể về nhiệm vụ tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật của các cơ quan liên quan cũng như Ủy ban nhân dân các cấp để cung cấp những kiến thức, những kỹ năng cần thiết cho các chủ thể tham gia hoạt động TMĐT để họ có thể chủ động chấp hành, tuân thủ pháp luật một cách tự giác, thường trực cũng như có thể tự bảo vệ mình khi tham gia hoạt động TMĐT. Khi việc tuyên truyền phổ biến, giáo dục pháp luật đúng phương pháp, các cá nhân tổ chức còn có những phản hồi kịp thời để sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật phù hợp và quan trọng hơn là các chủ thể này còn có ý thức tự bảo vệ nhau bằng những cảnh báo cho mọi người kịp thời để tránh các rủi ro..
Hơn hai thập kỷ kể từ khi TMĐT có mặt và phát triển tại Việt Nam, Nhà nước ta đã rất nỗ lực trong việc thể chế hóa và đưa những quy định pháp luật về TMĐT vào trong đời sống kinh - xã hội. Tuy nhiên, với tính chất đặc thù, cũng như đặc điểm cấu trúc phát triển phức tạp, hoạt động TMĐT vẫn luôn đặt ra những thách thức trong công tác quản lý. Trong những giai đoạn phát triển tiếp theo, để đạt được hiệu quả cao trong việc thi hành pháp luật về TMĐT, cần tiếp tục đánh giá thực trạng pháp luật, thi hành pháp luật để nhìn nhận rõ những hạn chế còn tồn tại, tìm ra nguyên nhân của các hạn chế đó để xây dựng các giải pháp phù hợp, quản lý hiệu quả đối với TMĐT kết hợp với thúc đẩy phát triển lĩnh vực này một cách mạnh mẽ trong tình hình mới./.
