28 năm Việt Nam gia nhập ASEAN: Những đóng góp và dấu ấn nổi bật

Ngày 28-7-1995, Việt Nam chính thức trở thành thành viên thứ 7 của ASEAN nhân dịp Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 28 tại Brunei. Đây là một quyết sách chiến lược rất đúng đắn của Đảng, mở ra cánh cửa để Việt Nam hội nhập quốc tế.

28 năm qua, với phương châm “tích cực, chủ động và có trách nhiệm”, Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển chung của Hiệp hội, tạo nền tảng để xây dựng Cộng đồng ASEAN gắn kết trên ba trụ cột; duy trì sự đoàn kết, thống nhất trong nội khối, củng cố vai trò trung tâm của Hiệp hội trong các vấn đề quốc tế và khu vực.

Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm (thứ hai, từ phải sang), Tổng Thư ký ASEAN và các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN trong cuộc họp kết nạp Việt Nam vào ASEAN, ngày 28-7-1995, tại Brunei. Ảnh: TTXVN

Phát huy vai trò hạt nhân thúc đẩy đoàn kết, đồng thuận

Việt Nam đã làm Chủ tịch ASEAN 3 lần (1998, 2010, 2020), mỗi lần đều để lại những dấu ấn đậm nét. Chỉ 3 năm sau khi gia nhập ASEAN, tháng 12-1998, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 6, thông qua Chương trình Hành động Hà Nội, góp phần quan trọng tăng cường đoàn kết, đẩy mạnh hợp tác, định hướng cho sự phát triển và hợp tác của Hiệp hội nhằm thực hiện Tầm nhìn ASEAN năm 2020. 

Để hiện thực hóa ý tưởng về một ASEAN bao gồm toàn bộ 10 nước Đông Nam Á, Việt Nam đã thúc đẩy thành công việc kết nạp Campuchia, Lào và Myanmar vào Hiệp hội. Với đầy đủ 10 nước thành viên không phân biệt sự khác biệt về hệ thống chính trị, ASEAN đã tạo ra một thế đứng mới, cùng nhau hợp tác, cùng nhau mở rộng quan hệ với bên ngoài, trở thành một lực lượng trung tâm trong các tiến trình đa phương của khu vực.

Theo Đại sứ Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, trong ASEAN, Việt Nam vừa có vai trò nhưng luôn dựa trên nguyên tắc để thúc đẩy đoàn kết và đồng thuận nội khối. Trong bối cảnh khu vực có sự chuyển dịch trọng tâm cạnh tranh địa chiến lược, vấn đề đoàn kết và đồng thuận trong ASEAN là vô cùng quan trọng. Việt Nam đã tham gia xây dựng các chương trình hành động, thúc đẩy đoàn kết, có tiếng nói trong xử lý các vấn đề lớn của khu vực.

Việt Nam cũng có nhiều đóng góp quan trọng trong việc xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết sách lớn của ASEAN, tiêu biểu; có thể kể đến việc góp phần xây dựng và thông qua nhiều văn kiện quan trọng, như: Tầm nhìn ASEAN năm 2020, Hiến chương ASEAN, Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN năm 2025 và các kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng, các Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN…, cùng các kế hoạch triển khai trên từng trụ cột của Cộng đồng và nhiều thỏa thuận quan trọng khác, nhất là về kết nối và thu hẹp khoảng cách phát triển.

Trên cương vị Chủ tịch ASEAN năm 2020, Việt Nam đã đề xuất và dẫn dắt ASEAN hoàn thành nhiều văn kiện quan trọng, góp phần định hướng phát triển tương lai của ASEAN, như: Tuyên bố lãnh đạo ASEAN về định hướng Cộng đồng ASEAN sau năm 2025; Tuyên bố Tầm nhìn lãnh đạo ASEAN về gắn kết và chủ động thích ứng…

Lễ thượng cờ kỷ niệm 55 năm thành lập ASEAN.

Xây dựng nguyên tắc, định hình “luật chơi” trong khu vực

Trong bối cảnh thế giới và khu vực có nhiều biến động phức tạp, Việt Nam đã tích cực, chủ động tham gia quá trình xây dựng nguyên tắc, định hình “luật chơi” của khu vực, cùng ASEAN bảo đảm hòa bình, an ninh, ổn định, thúc đẩy đối thoại và hợp tác.

Đại sứ Phạm Quang Vinh, nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại giao cho rằng, Việt Nam không chỉ “chơi” được với tất cả các nước mà còn tham gia xây dựng và định hình “luật chơi”, tham gia xây dựng các chuẩn mực, quy tắc quốc tế, thúc đẩy các tiến trình, các thể chế đa phương để từ đó tạo thuận lợi hơn cho đất nước, phục vụ cho lợi ích của tất cả các quốc gia, đồng thời đóng góp cho sự phát triển của luật pháp quốc tế, tăng cường khuôn khổ hợp tác bình đẳng, cùng có lợi dựa trên Hiến chương LHQ, Hiến chương ASEAN và các nguyên tắc của luật pháp quốc tế.

Trong năm Chủ tịch ASEAN 2020, Việt Nam đã đề xuất nhiều sáng kiến về hợp tác ứng phó với Covid-19 và phục hồi sau đại dịch đã được công bố và đưa vào triển khai trong năm 2020 như: Quỹ ASEAN ứng phó Covid-19, Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp ASEAN, Khung chiến lược ASEAN về các tình huống khẩn cấp, Khung phục hồi tổng thể ASEAN và Kế hoạch triển khai, Tuyên bố ASEAN về Khung thỏa thuận hành lang đi lại ASEAN...

Cùng với đó, Việt Nam đã thúc đẩy đưa Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC) trở thành bộ quy tắc về quan hệ giữa các nước ASEAN, cũng như các nước ngoài khu vực; tham gia đóng góp xây dựng và thông qua tài liệu Quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương (AOIP) giúp hình thành lập trường chung của ASEAN, thúc đẩy hợp tác trên cơ sở phù hợp với các giá trị, nguyên tắc cơ bản và vai trò trung tâm của Khối cũng như lập trường nguyên tắc của ASEAN về đề cao thượng tôn pháp luật, tăng cường đối thoại, xây dựng lòng tin, kiềm chế, giải quyết hòa bình các tranh chấp, khác biệt trên cơ sở luật pháp quốc tế. Sự linh hoạt, chủ động của Việt Nam góp phần giúp ASEAN đứng vững, vượt qua giai đoạn rất khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19. Những sáng kiến, ưu tiên của Việt Nam trong năm 2020 đã trở thành tài sản chung của khu vực.

Về vấn đề Biển Đông, Việt Nam cùng với các nước thành viên tham gia tích cực trong quá trình đàm phán và ký kết Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) giữa ASEAN và Trung Quốc; cũng như đàm phán sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, hiệu quả.

Giữ vững các mục tiêu, nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội

Việt Nam có nhiều sáng kiến và đóng góp quan trọng góp phần giữ vững các mục tiêu, nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội, góp phần duy trì vai trò chủ đạo của ASEAN đối với hòa bình và phát triển ở khu vực, hạn chế sự can thiệp và chi phối của bên ngoài. Khi đảm nhiệm cương vị Chủ tịch Ủy ban thường trực ASEAN (ASC) khoá 34 và Chủ tịch Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) (2000-2001), Việt Nam đã chủ trì và tổ chức thành công Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 34 (AMM 34), ARF lần thứ 8, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN và các nước Đông Bắc Á (ASEAN+3), Hội nghị hợp tác sông Hằng-sông Mekong.

Việt Nam cũng có nhiều đóng góp quan trọng trong mở rộng quan hệ và thúc đẩy hợp tác giữa ASEAN với các đối tác. Khi đảm nhiệm vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010, Việt Nam đã thúc đẩy mở rộng Hội nghị cấp cao Đông Á (EAS) để Nga và Mỹ tham gia. Theo sáng kiến của Việt Nam, Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) được hình thành, với thành viên là các nước ASEAN và các đối tác. Việt Nam cũng đảm nhận thành công vai trò điều phối quan hệ ASEAN-Trung Quốc (2009-2012), ASEAN-EU (2012-2015), ASEAN-Ấn Độ (2015-2018) và ASEAN-Nhật Bản (2018-2021). Năm 2021, Việt Nam tổ chức Diễn đàn cấp cao ASEAN về hợp tác tiểu vùng vì tăng trưởng bao trùm và phát triển bền vững.  

Thủ tướng Phạm Minh Chính cùng lãnh đạo các nước tham dự Lễ khai mạc Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 42. Ảnh: VGP

Việt Nam là nước khởi xướng rất nhiều cơ chế hoạt động của ASEAN, trong đó có những cơ chế cho đến nay vẫn còn tiếp tục là những cơ chế trung tâm. Đơn cử như thành lập cơ chế Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng (ADMM+) năm 2010, các cơ chế ASEAN+, mở rộng Hội nghị cấp cao Đông Á với sự tham gia của Nga và Hoa Kỳ (năm 2010), thành lập Cộng đồng ASEAN (năm 2015). Những nỗ lực này giúp tăng cường vị thế quốc tế của ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng, đem lại những lợi ích to lớn đối với Việt Nam trên các khía cạnh an ninh - chính trị và vị thế quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi giúp Việt Nam xử lý các thách thức trong khu vực và trên thế giới.

Đại hội XIII xác định đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương, phát huy vai trò của Việt Nam tại các cơ chế đa phương. Trong định hướng chung đó, hợp tác với ASEAN luôn là một trụ cột quan trọng trong đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa, hội nhập khu vực và quốc tế của Việt Nam.

Trong phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 42 diễn ra Indonesia vào tháng 5-2023, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã nêu ra 3 vấn đề cốt lõi quyết định bản sắc, giá trị, sức sống và uy tín của ASEAN, đó là giữ vững độc lập, tự chủ chiến lược, vươn mình bứt phá thành tâm điểm của tăng trưởng, thích ứng ngày càng tốt hơn trước những biến động bên ngoài. Trên cơ sở đó, Thủ tướng khẳng định mong muốn của Việt Nam cùng các nước xây dựng bản sắc, giá trị, sức sống và uy tín của ASEAN, đồng thời làm sâu sắc thêm quan hệ giữa Việt Nam và các nước ASEAN.

THANH SƠN