Sản xuất công nghiệp những tháng đầu năm "lao dốc", vì đâu?

Sản xuất công nghiệp suy giảm

Cụ thể, con số thống kê từ Bộ Công Thương cho thấy, ngay từ đầu năm 2023, năng lực sản xuất của nền kinh tế đã có dấu hiệu suy yếu với chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tháng 1-2023 giảm 14,6% so với tháng trước đó và giảm 8% so với cùng kỳ năm trước. Nguyên nhân của việc suy giảm này là do số ngày làm việc của tháng 1-2023 ít hơn các năm trước đó vì trùng hai dịp nghỉ Tết. 

Bước sang tháng 2-2023, do tổng cầu từ nước ngoài suy giảm nên cũng đã tác động đến số lượng đơn đặt hàng và quy mô đơn hàng sụt giảm đã ảnh hưởng đến sức sản xuất công nghiệp. 

Tiếp đó, sang tháng 3-2023, mặc dù sản xuất công nghiệp có sự phục hồi so với tháng trước khi chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 9,6% so với tháng 2-2023 nhưng so với cùng kỳ vẫn có sự giảm nhẹ (giảm 1,6%). 

Tính chung cả quý I năm 2023, chỉ số sản xuất công nghiệp giảm 2,2% so với cùng kỳ năm trước (cùng kỳ tăng 6,8%). Trong đó, nhiều ngành đều giảm tốc, như ngành chế biến, chế tạo; ngành sản xuất và phân phối điện; ngành khai khoáng...

Đáng chú ý, chỉ số sản xuất quý I năm 2023 của một số ngành trọng điểm thuộc ngành công nghiệp cấp II giảm so với cùng kỳ năm trước. Đó là các ngành: Sản xuất giường, tủ, bàn, ghế; sản xuất phương tiện vận tải; sản xuất giấy và các sản phẩm từ giấy; sản xuất sản phẩm từ khoáng phi kim loại khác; sản xuất xe có động cơ; sản xuất trang phục; sản xuất thiết bị điện.

Mặt khác, một số sản phẩm công nghiệp chủ lực quý I năm 2023 cũng giảm so với cùng kỳ năm trước. Đó là các mặt hàng: Ô tô; thép thanh, thép góc; xe máy; linh kiện điện thoại; vải dệt từ sợi tự nhiên và điện thoại di động; quần áo mặc thường; xi măng; phân ure; khí đốt thiên nhiên dạng khí. Chỉ có một số sản phẩm tăng so với cùng kỳ năm trước như: Bia; xăng, dầu; vải dệt từ sợi nhân tạo; đường kính.

3 tháng đầu năm 2023, giá trị tăng thêm ngành công nghiệp giảm 0,82% so với cùng kỳ năm trước - là mức giảm sâu nhất của cùng kỳ các năm trong giai đoạn 2011-2023. Ảnh: baochinhphu.vn

Đáng chú ý, một vấn đề luôn là điểm sáng của nền kinh tế là xuất khẩu hàng hóa cũng có dấu hiệu chững lại trong những tháng đầu năm nay. Theo đó, mặc dù kim ngạch hàng hóa xuất khẩu tháng 3-2023 có sự hồi phục, ước đạt 29,57 tỷ USD - tăng hơn 13% so với tháng trước nhưng lại giảm tới gần 15% so với cùng kỳ năm trước do những khó khăn trong sản xuất và sụt giảm đơn hàng xuất khẩu...

Còn tính chung quý I, kim ngạch hàng hóa xuất khẩu ước tính đạt 79,17 tỷ USD - giảm 11,9% so với cùng kỳ (cùng kỳ tăng 14,4%); trong đó khu vực doanh nghiệp trong nước giảm mạnh hơn so với khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

"Điều này cho thấy những khó khăn của các doanh nghiệp trong nước trong việc khôi phục sản xuất kinh doanh và đẩy mạnh xuất khẩu", Bộ Công Thương nhận định.

Giảm tốc, do đâu?

Theo đánh giá của lãnh đạo Bộ Công Thương, tình hình suy giảm kinh tế toàn cầu nhanh hơn dự kiến, tổng cầu từ nước ngoài suy giảm mạnh khiến đơn hàng sụt giảm đã ảnh hưởng đến sản xuất công nghiệp quý I năm 2023 giảm so với cùng kỳ năm trước.

Theo đó, giá nhiên liệu đầu vào, năng lượng toàn cầu vẫn ở mức cao đã tác động đến chi phí sản xuất của doanh nghiệp trong nước. Lạm phát vẫn còn ở mức cao, chính sách tiền tệ vẫn chưa nới lỏng; kinh tế thế giới hồi phục chậm và sự sụp đổ của một số ngân hàng trên thế giới có những tác động nhất định đến xu hướng thắt chặt chi tiêu mua sắm các sản phẩm thông thường và xa xỉ tại một số thị trường tiêu thụ dệt may, da giày, đồ gỗ, linh kiện điện tử lớn như Mỹ, EU khiến nhu cầu nhập khẩu giảm.

Cùng với đó, việc Trung Quốc mở cửa trở lại cũng tạo nhiều áp lực cạnh tranh đối với hàng xuất khẩu cùng chủng loại của Việt Nam. Trong khi đó, sức mua trong nước dù đã khôi phục nhưng vẫn còn yếu, chưa kích thích sản xuất, đầu tư và tiêu dùng, hoạt động mua hàng trở lại giảm. Song song với đó, sức ép lạm phát, lãi suất cao cũng đã ảnh hưởng đến tiêu dùng các sản phẩm xa xỉ như ô tô và kể cả sản phẩm thông thường như dệt may, giày dép...

Đặc biệt, các doanh nghiệp còn gặp khó trong việc tiếp cận vốn, lãi suất ngân hàng và chi phí đầu vào vẫn ở mức cao, đặc biệt là các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo đang ở trong bối cảnh rất khó khăn do thiếu đơn hàng, khả năng hấp thụ vốn đã bắt đầu giảm. 

Giải pháp nào để tăng tốc?

Trước nhiều khó khăn, thách thức, Bộ Công Thương nhận định, vẫn còn có những dấu hiệu tích cực nhất định như: Một số khu vực kinh tế lớn như Trung Quốc, Mỹ tăng trưởng cao hơn dự báo; một số nền kinh tế đang nổi tại châu Á như Ấn Độ, ASEAN tăng trưởng khả quan. Các chính sách kích cầu đầu tư công và hỗ trợ doanh nghiệp của nhà nước phát huy tác dụng trong việc phục hồi các hoạt động sản xuất.

Số lượng đơn đặt hàng xuất khẩu mới tăng lần đầu tiên trong 3 tháng, chỉ số sản xuất công nghiệp dù có giảm nhưng xu hướng tăng dần qua các tháng; nhập khẩu nguyên phụ liệu có dấu hiệu tăng… là những yếu tố dự báo tình hình sản xuất, xuất nhập khẩu trong thời gian tới sẽ khả quan hơn.

Đặc biệt, mới đây, việc đàm phán Hiệp định thương mại FTA Việt Nam – Israel (VIFTA) chính thức được tuyên bố kết thúc nhân chuyến công tác và làm việc tại Israel của Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên với Bộ trưởng Bộ Kinh tế và Công nghiệp Israel Nir Barkat ngày 2-4 vừa qua. Israel là một trong những đối tác hợp tác thương mại, đầu tư và lao động quan trọng hàng đầu của Việt Nam tại khu vực. Israel hiện là thị trường xuất khẩu đứng thứ 3, là đối tác thương mại lớn thứ 5 của Việt Nam tại khu vực Tây Á và được đánh giá là thị trường lớn, tiềm năng tại Tây Á... 

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương tại họp báo Chính phủ ngày 3-4 cũng nhận định, những tháng đầu năm, dù hoạt động xuất nhập khẩu có nhiều khó khăn nhưng thặng dư xuất khẩu vẫn được duy trì; trong lĩnh vực đầu tư vẫn giữ được mức tăng trưởng dương...

Dẫn phân tích của Tổng cục Thống kê rằng khu vực chế biến chế tạo gặp rất nhiều khó khăn, tăng trưởng âm, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Trần Quốc Phương cho rằng, những động lực còn lại cần phải tập trung hơn, trong đó cần đưa ngành dịch vụ trở thành trụ đỡ cho những ngành khác. Bên cạnh đó, rà soát tiếp các chính sách, các động lực tăng trưởng còn lại của nền kinh tế để lấy tăng trưởng của khu vực thuận lợi bù đắp cho khu vực khó khăn...

Thời gian tới, lãnh đạo Bộ Công Thương cho biết, sẽ thúc đẩy phát triển sản xuất, trong đó bám sát tình hình sản xuất của các ngành, lĩnh vực, tổ chức làm việc với một số ngành, địa phương trọng điểm về công nghiệp để kịp thời nắm bắt tháo gỡ khó khăn thúc đẩy phát triển sản xuất. Tiếp tục tổ chức kết nối các doanh nghiệp trong nước tham gia được vào chuỗi cung ứng của các doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp lớn toàn cầu. 

Đồng thời, tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ phục hồi, phát triển sản xuất; tập trung vào các giải pháp về ổn định thị trường tài chính, tiền tệ tháo gỡ khó khăn về vốn, như: Rà soát để tiếp tục thực hiện giãn hoãn, miễn giảm một số khoản thuế, phí) và giải pháp về tiền tệ (hạ lãi suất, cho vay ưu đãi, duy trì lãi suất cho vay ở mức phù hợp…, tạo điều kiện hỗ trợ doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp khu vực chế biến, chế tạo có thêm nguồn lực để phục hồi và phát triển.

Cùng với đó, tập trung đổi mới và tăng cường các hoạt động xúc tiến thương mại; thúc đẩy phát triển dịch vụ logistics, qua đó giảm chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh cho hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam...

THẢO NGUYÊN